هرگاه نام شهر ونیز به گوشمان می‌خورد ناخودآگاه؛ معماری بی‌نظیر و ساختمان‌های بنا شده روی آب در ذهنمان تداعی می‌شود. به راستی نیز ونیز شهره به یک شهر توریستی‌ست اما آنچه ونیز را در کانون توجهات توریست‌ها قرار داده است، هنر و پویایی هنری این شهر است. سینما و موسیقی از جمله هنرهای پربازخورد و پر‌مخاطب در این شهر است. اما هر ساله در حوالی ماه سپتامبر، ونیز میزبان بزرگان سینمای جهان است. جشنواره‌ی سینمایی ونیز یکی از معتبرترین جشنواره‌های سینمایی جهان در کنار «برلیناله» و «کن» می‌باشد که هر ساله تب و تاب بسیاری در میان اهالی سینما و دوستداران سینما ایجاد می‌کند. حال کمتر از یک ماه تا آغاز این جشنواره‌ی جهانی باقی است و ما بر آن شدیم که یک پرونده‌ی اختصاصی و جامع برای علاقمندان سینمای جهان به رشته‌ی تحریر در بیاوریم. آنچه در این پرونده بدان خواهیم پرداخت، مروری بر تاریخچه‌ی این جشنواره، بخش‌های جشنواره و به طور اختصاصی فیلم‌های حاضر در این دوره از جشنواره ونیز ۲۰۱۶ خواهد بود. در ادامه با گیم‌شات همراه باشید.
شیرهای طلایی سینما؛ پرونده‌ای برای جشنواره ونیز ۲۰۱۶
تاریخچه
جشنواره‌ی سینمایی ونیز، اولین جشنواره‌ی سینمایی اروپاست که در سال ۱۹۳۲ برای نخستین بار در شهر ونیز برگزار شد و در آن فیلم‌های معتبر سینمای اروپا و ایتالیا به نمایش در آمدند. این درحالی‌ست که جشنواره‌ی معتبر “کن” فرانسه، در سال ۱۹۳۹ پا به عرصه‌ی جشنواره‌ها گذاشت و از این رو جشنواره‌ی ونیز، قدمت و اعتبار تاریخی بیشتری نسبت به سایر جشنواره‌های حاضر در اروپا دارد. این جشنواره بعلت سیاست‌های انسان دوستانه‌ی خود در طول جنگ جهانی دوم برگزار نگردیده و از این رو همگان جشنواره‌ی ونیز را جشنواره‌ی صلح و دوستی می‌خوانند.
ونیز؛ جشنواره‌ای برای افق های نو
جشنواره‌ی سینمایی ونیز، همچون سایر جشنواره‌های سینمایی بخش‌های متفاوتی را برای اهالی سینما تدارک می‌بیند. بخشی از این جشنواره اختصاص به رقابت‌های سینمایی دارد و بخش دیگری از آن در ورک‌شاپ ها و کارگاه‌های آموزشی خلاصه می‌شود. اما برنامه‌ی ثابت جشنواره به شرح زیر است:
بخش اصلی: شامل ۲۱ فیلم بلند سینمایی از سراسر جهان می‌باشد که برای تصاحب شیر طلایی با یکدیگر رقابت می‌کنند.
بخش خارج از مسابقه: این بخش از جشنواره شامل فیلم‌های پر افتخار تولید شده در یکسال گذشته می‌باشد که به هر دلیلی به بخش اصلی راه نیافته‌اند. از جمله دیگر برنامه های این بخش، پخش و نمایش فیلم کارگردانانی‌ست که سابقأ در جشنواره‌ی ونیز حضور پیدا کرده‌اند. اما نکته‌ی جالب و ستودنی در این بخش فیلم‌هایی‌ست که طبق نظر کارشناسان جشنواره، فیلم‌های اکران «نیمه شب» خطاب می‌شوند و تنها در ساعاتی از بامداد برای مردم به نمایش در می‌آیند که عموم این فیلم‌ها موضوعاتی بشر دوستانه و گاهی عاشقانه دارند.
افق نو: این بخش از جشنواره اختصاص به سینمای نوین – بدون نگاه به ژانر آن – دارد. عموم شرکت‌کنندگان این بخش کارگردانانی می‌باشند که نگاه خاصی به سینما دارند و یا از تکنیک‌های سینمایی خاصی استفاده می‌کنند. ۲۱ فیلم مجوز حضور در این بخش را دارند.
سینمای ایتالیا: این بخش نیز تنها به سینماگران ایتالیایی اختصاص دارد تا فیلم‌های جدید‌الساخت خود را در آن جا ارائه کنند. حداکثر ۷ فیلم در این بخش با یکدیگر رقابت می‌کنند.
اما در کنار این چند بخش، دو بخش «هفته‌ی منتقدان» و «روزهای ونیز» نیز برگزار می‌شود که در آن طبق قوانین ملی سندیکای سینمای ایتالیا چندین فیلم برای بررسی و نمایش انتخاب می‌شود.
جوایز
جایزه‌ی اصلی این جشنواره، شیر طلایی‌ست. فلسفه‌ی تعیین شیر طلا بعنوان جایزه‌ی اصلی و نماد آن بعنوان نماد سینمایی ایتالیا هنوز یکی از پرسش‌های پر از ابهام برای دوستداران سینما است. عده‌ای آن را به مسائل موجود در سیاست‌های ایتالیای قدیم و نماد جمهوری خواهی این کشور تعمیم می‌دهند و عده‌ای نیز آن را ریشه در یک افسانه‌ی ایتالیایی می‌دانند. همان‌طور که پیش‌تر عرض کردیم جایزه‌ی شیر طلایی، جایزه‌ی اصلی این جشنواره است اما در حاشیه‌ی جوایز این جشنواره، جایزه‌ای به نام جایزهٔ انسانیت وجود دارد، که مبلغ آن ۵۰ هزار دلار است و غالبا به سینماگران و بازیگرانی اهدا می‌شود که خود را وقف فعالیت‌های انسان دوستانه می‌کنند و یا از سینما در راستای بیان اهداف انسان دوستانه مدد می‌گیرند. اما جوایز در همین جا خلاصه نمی‌شود بلکه جایزه‌ای با نشان «جام روباه» به بهترین بازیگران زن و مرد اهدا می‌شود. از سال ۲۰۰۲ به بعد رویه‌ی جشنواره دچار تحولات و دگرگونی‌های بسیار گشت از جمله اضافه شدن جایزه‌ی «سان مارکو» برای بهترین فیلم بخش ضد جریان‌های سیاسی و مستقل بود که با استقبال چشمگیری نیز مواجه شد.
جوایز بخش رقابتی جشنواره نیز شامل موارد زیر است:
جایزه ی ویژه‌ی هیئت داوران: این جایزه در هر دوره به یک یا دو فیلم اختصاص می‌یابد اما ارزش آن از نگاه کارشناسان جشنواره صرفا تشویق و ترغیب فیلمساز به دلیل ارائه‌ی نسخه‌ای مناسب از یک اثر هنری است و جایگاه خاصی در میان جوایز جشنواره ندارد.
شیر نقره‌ای برای بهترین کارگردانی: بهترین کارگردان جشنواره لایق دریافت این جایزه خواهد شد. اما ارزش این جایزه با جایزه‌ی شیر طلایی برابری نکرده و صرفا دید زیبایی شناسانه‌ی کارگردان معیار این جایزه برای داوران است.
جام ولپی: این جام در طول دوره‌های جشنواره رویه‌های گوناگونی را طی کرده است از جمله آن که در سال ۱۹۳۴ این جام مختص بهترین بازیگران زن و مرد بوده است. اما پس از چند دوره و در میانه‌ی دهه‌ی ۹۰ بازیگران مکمل نیز از آن بهره می‌برده‌اند. اما امروزه این جام مختص بازی هنری و هنرمندان نوظهور عرصه‌ی سینماست که با تقدیم آن گامی در جهت تشویق و ترغیب هنرمندان این جشنواره برداشته می‌شود.
اوسلای طلایی: هر جشنواره‌ی سینمایی سیاست‌های خاص خود را در خصوص اهدای جوایز به عوامل فنی یک فیلم را دارد. جشنواره‌ی ونیز نیز با تکیه بر سیاست‌های هنری خویش، «اوسلای طلایی» را به دو تن از بهترین عوامل مشارکت فنی نظیر آهنگ‌سازان، تصویربرداران، تدوین‌گران و… اهدا می‌کند.
تاکنون فرانسه با دریافت ۱۳ شیر طلایی رکورددار این جشنواره است و ایتالیا با ۱۱ شیر طلایی در جایگاه دوم قرار دارد.
و اما ونیز هفتاد و سوم…
هفتاد و سومین جشنواره‌ی سینمایی ونیز همچون سالهای گذشته در «۳۱ اوت مصادف» با «۱۰ شهریور ماه» با نمایش فیلم «لالا لند» آغاز به کار می‌کند. مدیریت این دوره از جشنواره بر عهده‌ی «آلبرتو باربارا» می‌باشد. این دوره از جشنواره با یادبود کارگردان فقید سینمای ایران عباس کیارستمی و نیز چیمینو کارگردان مشهور سینما همراه است. مدیر هنری جشنواره طی سخنانی در هتل «اکسلسوار» عباس کیارستمی را این‌گونه توصیف کرد:
عباس کیارستمی به ما آموخت تا به سینما، عکاسی و هنر به شکل دیگری نگاه کنیم. حضور او رابطه‌ی ما با سینما را بطور کلی دگرگون کرد.
پوستر جشنواره؛ آغاز غرش شیرهای طلایی
پوستر جشنواره‌ی ونیز، همچون سالهای پیشین جشنواره توسط «سیمون ماسی» طراحی گشته. وی پنج سال است که طراحی پوستر جشنواره را بر عهده دارد و خود نیز در سال ۲۰۱۲ برنده‌ی یکی از جوایز جشنواره در بخش فیلم کوتاه بوده است. نام این پوستر «لحظه‌ی انتظار» عنوان شده است و در طراحی آن از هیچ عنصر رایانه ای کمک گرفته نشده و تنها به مدد دستان هنرمند سیمون طراحی گشته است. آنچه وی در تفسیر این پوستر بیان کرده است؛ انتظار مخاطب برای تماشای یک اثر سینمایی و نگاهی به حقیقت سینماست.
داوران جشنواره
این دوره از جشنواره به ریاست «سام مندس»، کارگردان انگلیسی برنده اسکار برگزار خواهد شد. سایر اعضای هیئت داوران به ترتیب زیر می‌باشند:
«جاشوا اوپنهیمر» مستندساز مطرح انگلیسی، «لاوری اندرسون» موسیقیدان و کارگردان آمریکایی، «جما آرترتون» بازیگر انگلیسی، «جیان کارلو دوکاتالدو» نویسنده‌‌ی شهیر ایتالیایی، «نینا هووس» بازیگر آلمانی، «کیارا ماستریانی» بازیگر فرانسوی، «لورنزو ویگاس» کارگردان مشهور ونزوئلایی و «ژائو وی» سینماگر و خواننده‌ی چینی.
نامزدهای جشنواره
مدیر جشنواره ی ونیز، نامزدهای هفتاد و سومین دوره جشنواره را به شرح زیر اعلام کرد:
بخش رقابتی(شیر طلایی)
” The Bad Batch” به کارگردانی آنا لی لی امیرپور (آمریکا)
” La La Land” به کارگردانی دیمین چزل (آمریکا)
” Une Vie” به کارگردانی استفن بریزه (فرانسه . بلژیک)
” The Light Between Oceans” به کارگردانی درک سیانفرانس (آمریکا . استرالیا . نیوزلند)
” El ciudadano ilustre” به کارگردانی ماریانو کوهن و گاستون دوپارت (آرژانتین . اسپانیا)
” Spira Mirabilis” به کارگردانی ماسیمو دانولفی و مارتینا پارنتی (ایتالیا . سوئیس)
” The Woman Who Left” به کارگردانی لاو دیاز (فیلیپین)
” La region salvaje” به کارگردانی امت اسکالانته (مکزیک)
” Nocturnal Animals” به کارگردانی تام فورد (آمریکا)
” Piuma” به کارگردانی روان جانسون (ایتالیا)
” Paradise” به کارگردانی آندری کونچلوفسکی (روسیه . آلمان)
” Brimstone” به کارگردانی مارتین کولهوفن (هلند . آلمان . بلژیک . فرانسه . انگلیس . سوئد)
“ On the Milky Road” به کارگردانی امیر کوستوریتسا (صربستان. انگلیس. آمریکا)
” Jackie” به کارگردانی پابلو لارین (آمریکا . شیلی)
” Voyage of Time” به کارگردانی ترنس مالیک (آمریکا . آلمان)
” El Cristo ciego” به کارگردانی کریستوفر موری (شیلی . فرانسه)
” Frantz” به کارگردانی فرانسوا اوزون (فرانسه)
” Questi Giorni” به کارگردانی جوزپه پیچیونی (ایتالیا)
” Arrival” به کارگردانی دنی ویلنو (آمریکا)
” The Beautiful Days of Aranjuez” به کارگردانی ویم وندرس (فرانسه . آلمان)
خارج از مسابقه (داستانی)
” The Bleeder” به کارگردانی فیلیپه بالاردو (آمزیکا . کانادا)
” The Magnificent Seven” به کارگردانی آنتون فوکوآ (آمریکا)
” Hacksaw Ridge” به کارگردانی مل گیبسون (آمریکا)
” The Journey” به کارگردانی نیک هام (انگلستان)
” A jamais” به کارگردانی بنو ژاکو (پرتغال . فرانسه)
” Gantz:O” به کارگردانی یاسوشی کامورا
” The Age of Shadows” به کارگردانی کی جی وون
” Monte” به کارگردانی امیر نادری (ایتالیا . آمریکا . فرانسه)
” Tommaso” به کارگردانی کیم روسی استوارت (ایتالیا)
خارج از مسابقه (غیرداستانی)
” Our War” به کارگردانی برونو کراوالوتی، کلودیو جامپاگلیا، بندت آرجینتی‌یری (ایتالیا . آمریکا)
” I Called Him Morgan” به کارگردانی کاسپر کالین (سوئد . آمریکا)
” One More Time with Feeling” به کارگردانی اندرو دومینیک (انگلیس)
” Austerlitz” به کارگردانی سرگئی لوژنیتسا (آلمان)
” Assalto al cielo” به کارگردانی فرانسسکو مونزی (ایتالیا)
” Safari” به کارگردانی اولریس سایدل (اتریش . دانمارک)
” American Anarchis” به کارگردانی چارلی سیسکل (آمریکا)
تحلیل کارشناسان سینما از جشنواره ونیز ۲۰۱۶
جشنواره‌های سینمایی همیشه در تیررس نگاه تیزبین منتقدین و کارشناسان سینما بوده است، اما آنچه جشنواره‌ی سینمایی ونیز را از سایرین تمیز می دهد، نگاه انسان‌دوستانه و صلح محور آن است که در طی سالیان اخیر این مسئله تبدیل به یک سیاست ثابت و یک امرمعلوم برای اهالی سینما گشته است.
بعد از اعلام نامزدهای هفتاد و سومین جشنواره‌ی سینمایی ونیز، منتقدان بسیاری دست به تحلیل فیلم‌های مدعی کسب شیر طلایی زده اند. از این بین چند فیلم سینمایی بخش رقابتی به نحو قابل توجهی در کانون توجهات قرار گرفته و این امر می‌تواند با تاثیر بر ذهن داوران، شانس برنده شدن هر یک از این کارگردانان را بیش از پیش فراهم سازد.
فیلم «سفر زمان» ساخته‌ی «ترنس مالیک» یکی از آن فیلم های پر سر و صدای جشنواره است. هنگامی که لیست نامزدهای اعلامی جشنواره «کن» فرانسه اعلام گشت، بسیاری از مخاطبان این کارگردان از نبود فیلم وی ناراحت و ناامید گشتند. اما با حضور در ونیز، بار دیگر مخاطبین وی مشتاقانه از او حمایت کرده‌اند و به جرئت می‌توان وی را یکی از شانس‌های کسب شیر طلایی دانست.
بعنوان دومین گزینه می‌توان از فیلم «روزهای زیبای آرانخوِئز» نام برد که ساخته‌ی «ویم وندرس» است. تاکنون هیچ اطلاعات خاصی از این فیلم در دسترس نیست اما آنچه از داستان آن می‌دانیم، یک درام عاشقانه‌ی اسپانیایی‌ست.در هر حال این فیلم می‌تواند یکی از شگفتی‌های جشنواره را رقم بزند.
و اما سینمای ایران…
سینمای ایران چند سالی‌ست که در ونیز خوش می‌درخشد. از فیلم «ماهی و گربه» اثر «شهرام مکری» گرفته تا فیلم «قصه ها» اثر بانو «رخشان بنی اعتماد»، همه حاکی از استعداد بالای سینمای ایران در زمینه‌ی فیلمسازی است.
اما امسال نیز «پرویز شهبازی» کارگردان موفق سینمای ایران که با ساخت فیلم «دربند» روی زبان‌ها افتاد؛ در بخش «افق های نو» با فیلم «مالاریا» حضور دارد. داستان این فیلم نیز درباره‌ی دختر و پسری است که در تهران‌گردی خود با مشکلاتی مواجه می‌شوند. فیلم مالاریا با بازی درخشان ساعد سهیلی و آزاده صمدی هنوز در ایران اکران عمومی نشده است و حضور در جشنواره ی ونیز به قطع تاثیر بسزایی در اکران عمومی و فروش گیشه‌ی آن خواهد داشت.
سخن آخر
و تنها در کمتر از یک ماه دیگر تکلیف شیرهای طلایی مشخص می‌شود. سینماگرانی که هر کدام به نحوی دید و نگرش خاص خود را نسبت به سینما عرضه کردند و هم اکنون در انتظار بازتاب داوران بین‌المللی و مخاطبان جهانی خود هستند. حضور سینمای ایران و فعالیت‌های گسترده‌ی آن در راستای جهانی شدن سینما را نیز به فال نیک می‌گیریم و برای پرویز شهبازی و عوامل فیلم مالاریا آرزوی موفقیت و شادکامی می‌کنیم.
