نقد و بررسی فیلم ال (Elle) ؛ فاحشه‌های مغزی

فیلم ال (Elle) در جشنواره کن امسال سر و صدای زیادی به‌ پا کرد. جدیدترین ساخته «پاول فرهوفن» (Paul Verhoeven) کارگردان ۷۸ ساله هلندی که شاید قابل اعتنا‌ترین اثر او Starship Troopers باشد. کارگردانی که همواره با رویکردی عجیب، حقیر و نودیسم محور به دنبال خلق آثاری است که در آن‌ها برخلاف اینکه شاید در دید اول نیم‌نگاهی مثبت به موضوعات اجتماعی انداخته شود، به شکلی عجیب به انسانیت خصوصا زن توهین می‌شود و نمونه بارز آن فیلم Showgirls است. هرچند که فیلم ال یک پله بالاتر از تمامی ساخته‌های قبلی او قرار می‌گیرد، اما بازهم اثری است که علارغم بهره‌مندی از قصه‌گویی فوق‌العاده، کارگردانی خوب و بازی بسیار قابل توجه «ایزابل هوپر» (Isabelle Huppert) در نقش میشل لبلانک، اثریست که به واسطه فقدان وجود شعور در پردازش به موضوعات عمیق موجود در داستان با نگاهی منطقی چندان دوست‌داشتنی نیست. در ادامه با نقد و بررسی فیلم ال (Elle) همراه گیم‌شات باشید.

فیلم با سکانسی دردناک شروع می‌شود. ما شاهد تجاوز یک مرد ناشناس و سیاه پوش به زنی هستیم که او را هنوز نمی‌شناسیم. چند دقیقه‌ای بیشتر از روایت داستان نمی‌گذرد که به خوبی در می‌یابیم که میشل، شخصیت اصلی فیلم با اکثر بانوانی که در فیلم‌های مختلف دیدهایم فرق دارد. زنی محکم، استوار، غیر قابل پیش‌بینی که از جهاتی برای بینندگان می‌تواند مورد احترام قرار بگیرد و از جهاتی دیگر نمونه بارز هرزگی به سبکی مدرن است! داستان فیلم به طور کلی در مورد تجاوز یک مرد ناشناس به میشل لبلانک مدیر یک استودیو بازی‌سازی کوچک بوده که تا نیمه انتهایی فیلم نیز هویت او را در نمی‌یابیم و شاهد کش و قوس‌ها و تصمیمات میشل پس از این واقعه هستیم. البته برخلاف تصور ابتدایی که ممکن است پیش از دیدن فیلم داشته باشید مبحث تجاوز و پرداخت آن کاملا به حاشیه می‌رود بیشتر شاهد پردازش به شخصیت‌ها و یک روایت ملموس و پخته از آن‎ها هستیم. شاید نزدیک‌ترین فیلم مهم امسال از لحاظ ته مایه داستان به ال، فیلم «فروشنده» جدیدترین ساخته «اصغر فرهادی» باشد با این تفاوت که فروشنده نگاهی اجتماعی‌ و صحیح‌تر را به مبحث تجاوز دارد و برخلاف آن، فیلم ال روایتی است شخصی که در مورد اکثر اتفاقات اجتماعی این چنینی هرگز حکم نمی‌کند.

شاید آثار فرهوفن را بتوان از لبه‌دارترین آثار ساخته شده در مورد حقوق زنان دانست. فیلم جدید فرهوفن به شکلی احمقانه و زشت موضوعاتی مانند خیانت، تجاوز و آمیزش جنسی به هر شکل را نشان می‌دهد و آن‌ها را درست می‌خواند! شاید بدترین سکانس فیلم آن مکالمه پایانی بین زن کاتولیک قصه ما و میشل باشد که انجام یک عمل زشت و حیوان‌پسند را نه تنها بلامانع می‌داند بلکه آن را نیز می‌ستاید! و یا در مثالی دیگر می‌شود که نوه (بخوانید پسر حرام‌زاده دوست دختر، پسر میشل) شخصیت اصلی داستان اشاره کرد که یکی از بهترین بخش‌های فیلم نیز به آن مربوط می‌شود. یعنی سکانسی که در بیمارستان رقم می‌خورد و میشل به کنایه در خطاب به پسرش تقاضای یک تست DNA می‌کند زیرا به وضوح مشخص است که آن بچه پدرش دوست سیاه پوست پاتریک است نه پاتریک! و عجیب اینجاست که خیلی ساده کارگردان در بند بند فیلم به مخاطبش می‌گوید با چنین موضوعاتی می‌بایست عادی برخورد کرد که به جد به دور از انسانیت است ولو اگر در برخی جوامع منع خاصی نداشته باشد. در قسمت دیگری از فیلم نیز خیلی عادی میشل به دوست خود می‌گوید چندین ماه است که با شوهر او رابطه جنسی دارد و جالب اینجاست درهم شکستن و ناراحتی این زن حدودا چند ثانیه و فقط در انتهای این سکانس طول می‌شد زیرا در پایان‌بندی فیلم نیز فرهوفن نگاهی به همجنس‌گرایی می‌اندازد تا کلکسیون موضوعات سکسی فیلم جدیدش را تکمیل کند!

شاید پردازش به موضوعات بالا به نحوی درست کاری شایسته تقدیر باشد. اما مسلما ال در زمره چنین آثاری قرار نمی‌گیرد. خیل عظیمی از بینندگان فیلم نیمه دوم آن یعنی از همان‌جایی که به تعبیر خود میشل، دست برداشتن از دروغ گفتن و انتقام گرفتن از مردهای اطرافش خوانده می‌شود را کم نقص و جالب بدانند. اما زنی که با محور قرار دادن سکس این کار را انجام می‌دهد؟ زشت و دوست‌نداشتنی است! شاید پس از پایان یافتن فیلم و فکر کردن به نحوه انتقام‌گیری میشل از مرد نقاب‌دار متجاوز ابتدای فیلم شما را به وجد بیاورد اما آن تمرکز بی‌مورد، اضافی و مشمئز کننده کارگردان بر روی رابطه جنسی به شدت به وجه فیلم لطمه وارد می‌کند.

فیلم ال در مدیریت روایت قصه و پرداخت به جزئیات فوق‌العاده است، خصوصا در نیمه ابتدایی فیلم. ال را می‌توان به دو قسمت تقریبا مجاز تقسیم کرد. نیمه ابتدایی که دغدغه اصلی مخاطب فرد متجاوز و بازگشت دوباره او است و حتی همان انیمیشن مرموز ساخته شده در شرکت بازی‌سازی‌ میشل را نیز شامل می‌شود. اما در بخش بعدی فیلم ال روند به سمت انتقام و شناخت عمیق‌تر لایه‌های شخصیت‌های داستان می‌رود. به عنوان مثال نگاه متفاوتی که از سوی مادر میشل و خود او به پدر جانی و تبه‌کارش وجود دارد جالب است. سکانسی در کافه که خیلی عمیق نشان می‌دهد انسان‌ها حتی در شرایطی نزدیک به هم، نگاه‌هایی بسیار دور به وقایع زندگی و افراد دیگر دارند. علاوه‌بر موارد ذکر شده، ایجاد آن حس تنش و اضطراب در آن سکانسی که ماشینی ناشناس به اطراف منزل میشل می‌آید، اسپری فلفل، حمله میشل به ماشین مشکوک کم نظیر است. همچنین نشان دادن آن حسادت زنانه شخصیت اصلی فیلم به همسر جدید شوهر سابقش نیز زیباست اما متاسفانه نگاه جنسی بیش از اندازه‌ای که به زن در فیلم ال می‌شود تمامی این زیبایی‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اما از هرچه که بگذریم از شخصیت‌پردازی و بازی دلچسب بازیگران فیلم نمی‌توان گذشت. ایزابل هوپر واقعا ستودنی است و به شخصه اعتقاد دارم در جشنواره کن ۲۰۱۶ او فردی شاسته‌تر نسبت به ژاکلین ژوزه در فیلم ماروسا برای جایزه بهترین بازیگر زن بود. هوپر به خوبی توانسته است مواردی همچون نفرت، سماجت و حس انتقام‌جویی را به مخاطب نشان دهد و ما نیز به خوبی او را لمس می‌کنیم. همچنین سایر تیم بازیگری نیز عملکردی قابل قبول داشته‌اند و از میان آن‌ها می‌توان به «کریستیان برکل» (Christian Berkel) برای ایفای نقش رابرت اشاره کرد.

سخن پایانی:

در پایان باید گفت فیلم ال (Elle) واقعا شایسته این حجم از تقدیرها نیست. بلکه فیلمی است متوسط، که در زمره آثاری که انسانیت را بازیچه قرار می‌دهند و به اسم پرداخت دقیق‌تر به زن و تاحدودی فمنیسم‌گرایی، بیشتر تمایلات جنسی را به شکلی ناخوش آیند به عرصه ظهور می‌رسانند، قرار می‌گیرد. شاید فیلم نکات مثبت درخور توجه‌ای داشته باشد اما این درون مایه اصلی آن و خواسته کارگردان هلندی عجیب این اثر بوده که به ارزش کلی فیلم لطمه وارد می‌کند. برای دیدن فیلم ال چندان هیجان زده نباشید زیرا اگر کارگردانی خوب و بازی دوست‌داشتنی بازیگران را منهی کنیم بیشتر با مواردی مواجه هستیم که چندان مقبول انسان قرار نمی‌گیرد و در اصل ال به‌خاطر پرداز دقیق به شکلی ناصحیح به زشتی‌ها بر سر زبان‌ها افتاده است.

نمره کلی فیلم ال: ۴.۵ از ۱۰